Przedawnienie to instytucja prawa cywilnego, która polega na zmianie treści stosunku prawnego z uwagi na upływ określonego czasu. Ma ona zastosowanie do cywilnoprawnych roszczeń majątkowych.
Przypomnijmy, że roszczenie to uprawnienie domagania się od określonej osoby lub grypy osób jakiegoś zachowania się (działania lub zaniechania). Przedawnianie się roszczeń majątkowych stanowi zasadę, od której wyjątki mogą być przewidziane tylko w akcie prawnym rangi ustawowej.
Jakie skutki niesienie za sobą upływ terminu przedawnienia? Po upływie przewidzianych przez ustawodawcę terminów przedawnienia, roszczenie nadal istnieje, jednak ten przeciwko komu jest ono skierowane może uchylić się od jego zaspokojenia. Innymi słowa, osoba w stosunku do której przysługuje roszczenie ma możliwość, aby bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych odmówić podjęcia wymaganego od niej zachowania.
W art. 118 Kodeksu Cywilnego ustawodawca określa ogólne terminy przedawniania roszczeń majątkowych. Zgodnie z aktualnie obowiązującym (od 9 lipca 2018 r.) stanem prawnym ogólny termin przedawnienia wynosi 6 lat, a dla roszczeń okresowych oraz tych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą – 3 lata. Zastrzec przy tym jednocześnie należy, że w myśl nowych przepisów koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W myśl nowych przepisów skrócony został także termin przedawnienia dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu lub ugodą sądową. Podobnie jak w przypadku ogólnego terminu przedawnienia został on ograniczony do 6 lat.
Zmianami nie zostały objęte szczególne terminy przedawnień, jakie przewidują przepisy.
Ustawa nowelizująca Kodeks Cywilny wprowadza również nowe zasady działania tej instytucji w stosunkach z konsumentami. Zgodnie z nowowprowadzonym do Kodeksu przepisem art. 117 § 21 po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. W konsekwencji w przypadku roszczeń przeciwko tej grupie zobowiązanych już z chwilą upływu terminu przedawnienia roszczenie przekształci się w zobowiązanie naturalne. Uprawniony nie będzie mógł skutecznie domagać się od konsumenta podjęcia działania, do którego ten ostatni jest zobowiązany. Wprowadzony przepis ma doniosłe znaczenie dla praktyki. W razie sporu sądowego, sąd każdorazowo z urzędu będzie miał obowiązek poddać pod rozwagę to, czy roszczenie nie uległo przedawnieniu.
Regulację w tym zakresie uzupełnia art. 1171 Kodeksu Cywilnego, w którym stanowi się, że w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującemu przeciwko konsumentowi. Korzystając z tego uprawnienia, sąd powinien rozważyć w szczególności długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.