Orzeczenie prawomocne to takie, od którego nie przysługuje już środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia. Co do zasady zatem, stan prawomocności zamyka drogę do dowodzenia swoich racji przed sądem.
Polskie prawo przewiduje jednak wyjątki od tej sytuacji – między innymi możliwość skorzystania z tzw. trybów nadzwyczajnych postępowania (w tym kasacji i skargi kasacyjnej), wniesienia prośby o ułaskawienie, a także posłużenia się zupełnie nową instytucją – skargą nadzwyczajną do Sądu Najwyższego. Ta ostatnia możliwość została wprowadzona do porządku prawnego na mocy obowiązującej od 3 kwietnia 2018 r . ustawy o Sądzie Najwyższym.
Skargę można wnieść od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej i:
- a orzeczenie nie może zostać uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Trzeba zauważyć, że są to pojęcia nieostre, mogące rodzić problemy interpretacyjne. Skarga nadzwyczajna jest zarezerwowana dla szczególnie doniosłych spraw - w których niezaspokojone jest powszechne poczucie sprawiedliwości. Chodzi o sprawy, w których litera prawa nie odpowiada skomplikowanej rzeczywistości lub w których ustalenia sądu w sposób oczywisty nie znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym.
Nie ma przeszkód, aby ten specjalny środek wykorzystać do podważenia orzeczeń, od których nie wniesiono środka odwoławczego (apelacji, zażalenia). Skargę w danej sprawie można wnieść tylko raz, każda kolejna nie będzie rozpatrywana przez Sąd Najwyższy.
Nie oznacza to jeszcze jednak, że Sąd Najwyższy zajmie się każdą sprawą. Skargi nadzwyczajnej nie może wnieść każdy obywatel, nowa ustawa wprowadza szereg ograniczeń w tym względzie. Może to zrobić wyłącznie:
a także, w zakresie swojej właściwości:
Oznacza to, że osoba niezadowolona z rozstrzygnięcia musi w pierwszej kolejności zgłosić się do któregoś z wyżej wymienionych podmiotów, a dopiero ten ma możliwość wystąpienia w jej sprawie ze skargą nadzwyczajną. Należy zauważyć, że zarówno sam wniosek do podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej jak i całe postępowanie po wniesieniu skargi nadzwyczajnej są bezpłatne.